Slobodna improvizacija je već godinama najavanturističkiji segment postjugoslovenske muzičke scene, vrlo često sa svojim najreprezentativnijim predstavnicima u muzičarima sa slovenačke i vojvođanske scene. Da prošla godina sa svim svojim izazovima nije bila velika prepreka u uspostavljanju komunikacije u ovoj muzičkoj niši proverite preslušavajući ovih deset sjajnih i hrabrih izdanja.
1. Vidmar / Jenko / Furlan – Forbidden Arts (Klopotec)
Svet slušalačke publike u slobodnoj improvizaciji bi se tradicionalno mogao podeliti u dva tabora : one koji mogu da slušaju vokalnu improvizaciju i one kojima je to neprijatno. Svakako da rang afektivnosti, te teatralno dramatično igranje uloga u sferi iste nije za svačiji ukus, i često je u neželjenim reonima rušenja tabua ili podrivanja korektnosti improv ukusa. Zabranjena i liminalna zadovoljstva vrebaju na svakom ćošku, a ovaj recenzent iole navija za situaciju kada je improv divalj i frikast, te vredi spomenuti kako je prošlogodišnje izdanje Forbidden Arts sa slovenačke etikete Klopotec, kada se radi o postjugoslovenskim prostorima, sveže bar u nekoliko domena. Jedno je od retkih izdanja sa dinamikom dvoje improv vokalista – tu je Tea Vidmar, koja je iole uključena i u svet vokalnog teatra, uličnih performansa i različitih muzičkih idioma, te versatilni eksperimentalni kompozitor i performer Žiga Jenko, a kako bi se potcrtao ritualno-teatralno-orgijastični karakter muzike, na albumu im se pridružuje i bubnjar Gal Furlan. Rang ekspresija se proteže od onih na koje smo navikli u vokalnoj improvizaciji ; od ululacija, glotalnih zviždanja, multifonog pevanja, rkanja i vokalnih dronova, Vidmar posebno pokazuje veliki rang poznavanja proširenih glasovnih tehnika, te takođe formuliše i svoj imaginarni, glosolalični folk jezik u maniru Anne Homler na traci Painting Your Face With Fingers, dok Jenko poentira sa Phil Minton – David-Moss-ovskim džiberišom i invokacijom tuvanskih grlenih dronova i naizmeničnim igranjem komičnih i zastrašujućih vokalnih uloga.
Painting your face with fingers
2. Samo Kutin & Martin Küchen – Stutter and Strike (Zavod Sploh)
Improv izdanja i saradnje slovenačkog hardi-gardiste Sama Kutina uvek su na prvim frontovima tendencija u najatonalnijoj slobodnoj improvizaciji. Na novoj, sa Martinom Küchenom, jednim od najaktivnijih saksofonista sa švedske scene, za etiketu Sploh, ovaj instrument koristi kao rezonantno sredstvo i perkusivni instrument, dok se prepliću teme u rangu od restriktivnijih, dronološko-škripućih (Uncaged 2), te perkusivno hipnotički-repetativnih, sa upotrebom terenskih snimaka (Fishing in Siphon), folklornije-utvarnijih (Svete Gore) ka obilato ekstatično-bučnim (a la belgijski projekat Razen) na Hammaröga, do skoro-sentimentalnih (rezonantna melodija na Hjärtspion), na kojima obojica improvizatora koriste širok arsenal improv zvukova i tehnika, u konceptualno vrlo razrađenim i atmosferičnim komadima, koji na trenutke oduzimaju dah sa prekomernošću soničnog narativa.
3. The Howlite – Persistence
Jedini pravoverno ambijentalni impro-džez projekat iz Srbije kojeg bi mogli da se setimo (osim Eyot, koji suviše naginju na stranu rokerskog ugođaja) dolazi u formi nedavno formiranog novosadskog trija The Howlite (Predrag Okiljević – saksofon, Dunja Crnjanski – klavir, Marko Ćurčić – bas gitara i elektronika). Sa spomenutim Eyot, The Howlite jedino dele impresionističke i romantičarske motive, i na tome staje svaka dalja usporedba – pijanistkinja Dunja Crnjanski svira najrezonantnije od nota, kao da je inspirisana minimalističkim diskursom Lubomyra Melnyka te Hans Otte-a, dok bend više no standardno pokazuje afinitet ka školama evokativne i melodične improvizacije u duhu izdanja sa ECM / Rune Gramoffon / Hubro. Muzički narativi su umešno potcrtani sa Arve Henriksenovskim fuzijama imaginarnog folka, drona i filmske muzike (uvodna Waves, te fatalistička Bohren&Der Club of Gore-ovska Care) tako da kompozicije ostaju duboko urezane u raspoloženje i podsvest, a na drugoj strani se nalaze i momenti raskošnih soničnih eksperimenta (didžeriduovski dojmovi jezive dronologije i ritualne atmosfere na Lazar’s Cave)
4. Oholo! – Mnogobolje (Zavod Sploh)
Najpotentnija free jazz eksplozija godine dolazi u obliku all-star septeta koji je okupio vedete slovenačke impro scene (Andrej Fon – tenor saksofon, klarinet, Jure Boršič – alt saksofon, Marko Jenič – violina, Andrej Boštjančič Ruda – gitara, Jošt Drašler – kontrabas, Tomaž Grom – kontrabas, Vid Drašler – bubnjevi). Dok su trenuci svingujuće post-bop ritmike u punom cvatu na uvodnoj Blind Man’s Buff, septet se otiskuje i u neidiomatsku improvizaciju koja orbitira oko atonalnih škripanja na gudačkim instrumentima, da bi nas razulareni ritmovi i vriske saksofona opet vratili u frenetične teritorije džeza (hiper- energična Shards 1) te usmeravanju istih u minimalizam i statičnu dronologiju (Shards 2), da bi se album završio sa nešto meditativnijom i senzualnijom temom Influenced koja je idejno bliskija svetu etno i spiritualnog džeza.
5. Tijana Stanković – Freezer (LOM)
Nakon saradnji sa saksofonistom Miroslavom Totom i violinistkinjom Anom Kravanjom, novo solo izdanje srpske vokalistkinje i violinistkinje Tijane Stanković nastavlja putovanje započeto sa albumom Mentalni modeli. Sa nešto diskretnijim asocijacijama na njene uticaje iz studija etnomuzikologije, Freezer je, iako i dalje dramatično u svom opsegu vokalnih asocijacija, intimnije i potištenije izdanje koje je fokusirano na subliminalnije zahvate kada je u pitanju primordijalni folk ritual. Ponekad su improvizacije na rubu tišine (From Dust and Shine), a povremeno proizvode efekat zanemelih vokalizacija / vokalnih dronova ženskih bendova poput Scorces ili utvarnijih avantura Helene Espvall (Salty Words), sa tretmanom violine i načinom sviranja koje svrstavaju Stanković u red lowercase improvizatorki ozvučenog vazduha i jezovitog škripanja, nalik Sylvia Hallett ili Polly Bradfield.
6. Bojan Krhlanko – Circle of Pax (Klopotec)
Svestrani perkusionista Bojan Krhlanko član je mnogih eksperimentalnih sastava sa ljubljanske scene (Laibach, Litošt, Brest…). a na albumu Circle of Pax okupio je trio sa hrvatskim saksofonistom Grgurom Savičem i eksperimentalnim gitaristom Domenom Gnezda. Album je dosta muzički razuđen i kreće se između klasičnijih elektro-akustičnih improvizacija, od kojih su neke brže i energičnije a neke stvaraju dojam atmosfere (sporovodna Bread and Butter), ka komponovanijim komadima (Privacy Policy, sa repetativnim elektronskim ritmom i uputstvom za upotrebu text to speech robota), te Ruinsovskim – no wave pankoidno komadima sa gličevima i vokalnom improvizacijom (Punch Bag), više u vodama džez-rok dinamike (Gridless), te monolitnom dronologijom potcrtanom meditativnim ambijentalnim gitarskim pejzažima koje proizvodi Gnezda (Drone).
7. Džukljev / Dyberg / Fischerlehner – Diving Bell
Diving Bell je izvrstan primer improv prakse koja nastavlja da opstaje i otiskuje se u svojim novim komunikacijskim hubovima, nezavisno od spoljnih faktora izolacije i uslova pandemije. Berlinska saksofonistkinja Mia Dyberg i bubnjar Rudi Fischerlehner, oboje već duži niz godina aktivni u bendovima i kao duo, poslali su svoju traku na dodatno natsnimavanje najaktivnijoj heroini srpske improv scene, pijanistkinji Marini Džukljev. Kao i uvek, Džukljev se versatilno pripaja formaciji u kojoj učestvuje, te ovaj imaginarni trio deluje kao da već godinama svira zajedno : u dvadesetak minuta trajanja, tema se odmotava od meditativnijeg i lirskog senzibiliteta, sa momentima skoro-tišine i proređenih muzičkih gestova ka građenju epifanija razigranijih free jazz idioma i ekspresivnijeg sviranja na sve tri strane.
8. László Lenkes & Tibor Takács – Sunroot
Sunroot je prva saradnja temerinsko-novosadskog improvizatora Lasla Lenkeša i subotičkog saksofoniste i klarinetiste Tibora Takača Fakija u kojoj dva muzičara ispredaju bajkovito-košmarni slobodnoimprovizatorski narativ o Čoveku Čičoki. Apsolutno ne hajući ni za kakva pravila, idiome i trendove u improv muzici, oni puštaju da ih vodi raspoloženje, a rezultat je album sastavljen od vinjeta koje su otrgnute iz dužeg improv prosedea. U rangu od istraživanja melodičnih i melanholičnih potencijala sva tri instrumenta, preko primitivističkog, disfigurisanog bluza Lenkešove električne gitare, koja u nekom trenucima evocira Glenn Branca-ovsku noise-rock atonalnost njegovog benda Ex-You, album se u drugoj polovini nesputano kreće ka momentima razmahanijeg soničnog terora i kakofonije, sa momentima potmule dronologije.
9. Brgstime – At Home I Sit And Cry – Songs of pain for the world, drum, feedback and heartbreak (Zvočni prepihi)
At Home I Sit And Cry je još jedno od konzistentnog broja izdanja sa prošlogodišnjeg kataloga slovenačke etikete Zvočni prepihi na kojem, njen spiritus movens, bubnjar Jaka Bergar, raspreda elektroakustične meditacije u jeku izolacije. Još jedno u žanru kovid dnevika, ono pluta između povremene melodičnosti i rezonantnosti akustičnih izvora i ekscesnog, neprijatnog tinitusa koji proizilazi iz upotrebe feedback zvučnika. Varijacije na temu slomljenog srca se kreću od kristalizirane proređenosti i minijaturnih zahvata na I Lost You Yesterday my Heart Says, ka preteće tevtonskim modularnim ritmovima (Hertzlich Kultur), te zvonasto repetativnim gamelanastim tonalitetima (L-off Switch, Y&I ) do potmule, lowercase EAI dronologije (Darkness is the Smallest Particle of Light).
10. Primož Sukič / Tom Jackson – The Godson’s Way (Roam)
Prvo izdanje slovenačkog gitariste Primoža Sukiča i britanskog klarinetiste Toma Džeksona fokusirano je na energične i brzo reagujuće interakcije između ova dva instrumenta, u duhu sviranja Dereka Bejlija i britanske škole neidiomatske improvizacije. Sukič ne koristi mnogo efekata osim jedne pedale, i akustične gitare povezane na pojačalo, te se povremeno zvuk gitare transformiše u ring modulator-skiji zvuk i meša sa akustičnim zvukom sa pojačala, dok je Džeksonov način sviranja veći deo vremena dosta ujednačeniji i tonalniji i sa manje iznenađenja u smislu tehnika, a zajednička slika albuma je dinamična i sa neprekinutim vokabularom muzičkog razumevanja između dvojice improvizatora.