Nakon više od dve decenije neaktivnosti, a praćeno ključnom popravkom analognog sintisajzera EMS Synthi 100, značajnog dela kulturnog nasleđa i jugoslovenske muzičke istorije, Elektronski studio Radio Beograda započeo je sa ponovnim radom krajem 2017. Redovne aktivnosti su nastavljene sa radionicom upoznavanja sa radom na instrumentu, koju je u martu 2018. održao Pol Pinjon, pionir eksperimentalne elektronske muzike u Jugoslaviji, i pored Vladana Radovanovića, jedan od osnivača Elektronskog studija.
U ovom tekstu ćemo se osvrnuti na aktivnosti revitalizovanog Elektronskog studija u periodu od 2018 do početka pandemije, pod novom rukovoditeljskom palicom kompozitorke i zvučne umetnice Svetlane Maraš, kao i muzikološkinje Ksenije Stevanović, i napraviti presek aktivnosti istog, osvrnuvši se na novorealizovana dela u okviru radionica i umetničkih rezidencija, koja pokazuju širok dijapazon različitih pristupa u upotrebi zvuka sa ovog instrumenta, povezivanje starijih i novijih generacija stvaralaca ovakve muzike na našim prostorima, te povratak zvukom i slikom na inauguralnu atmosferu iz Studija 6, čija je dugogodišnja emisija pod istim nazivom, sa uredničkim timom Nevene Popović, Ivane Neimarević i Ksenije Stevanović, propratila i podržala inovativnu scenu elektronske muzike, kako sa inostranim gostima, tako i sa lokalnom miljeom, u formatu direktno radijsko-televizijsko emitovanih koncerata.
BANDCAMP ALBUMI
Svetlana Maraš – Post-Excavation Activities / Steps (2020)
Post-Excavation Activities, novo radiofonijsko delo Svetlane Maraš, rukovoditeljke revitalizovanog Elektronskog studija Radio Beograda, konceptualno je usmereno na refleksiju o prirodi i specifičnosti medija. Kroz digitalnu restauraciju ‘arhivske, pronađene muzike’, kao inverziju konkretne (elektroakustične) muzike, koja za okosnicu ima magnetofonske semplove, nižu se audio reverberacije raznolikih ‘potencijalnih’ zvučnih objekata, koji se pomaljaju iz šuštanja trake hauntološke buduće prošlosti. Arheološke, iskopinske aktivnosti ovog izdanja, podjednako su vezane za viviseciranje utvara prošlosti samog Elektronskog studija i njegovog muzičkog epicentra, kao i na sveprožimajuću interakciju digitalno – analogno, čija je simbiotička veza predstavljena kroz mimikriju organskih zvukova digitalnim sredstvima. Kombinovanjem materijala i građenjem atmosfere sa Synthi EMS 100 i upotrebom mikrosemplova od jedne do dve sekunde,.(digitalna) muzika Maraš, koja je odveć bila inspirisana preciznim, monohromatskim glič i dron zvukom etiketa poput Raster-Noton i Mille Plateaux, na ovom izdanju impregnirana je sa evokativnijim sastojcima, i napetijom, vizuelnom dimenzijom zvučnog narativa. Za omot Post-Excavation Activities bio je zadužen Goran Stojčetović (Art Brut Serbia), sa svojom skulpturom “Punđa od pitona”.
Steps je kolekcija radova koji su napravljeni na EMS Synthi 100, od kojih je svaki realizovan upotrebom jednog patcha i u live izvođenju. Priroda radova je ritmičkije prirode, u sinhronizaciji sa Synthi sekvencerom, a na njima se razastire kristalno kompaktan zvuk koji je estetski blizak modularnom tehno minimalizmu i slaganju lejera savremene eksperimentalne elektronike.
Furt – Message (2020)
Britanski kompozitori i improvizatori Richard Barrett i Paul Obermayer članovi su eksperimentalnog elektronskog sastava Furt, koji je nedavno proslavio tridesetpetogodišnjicu svog postojanja, a ovo Bandcamp izdanje snimak je njihovog nastupa u Elektronskom studiju iz marta prošle godine. EMS Synthi 100 upotrebljen je i kao jedan od zvučnih izvora u arsenalu zgusnutog semplovanja, po kojem je sastav nadasve poznat, i kao instrument u živom izvođenju. “Message” je delo koje, u duhu svih prethodnih Furt izdanja, hiperaktivno i bez predaha insistira na neprekinutom i prekomernom soničnom narativu koji se preliva na pokretnim stepenicama (ne)kontrolisanog semplerskog haosa i kompleksnosti. Furt nam u ovih 50 minuta demonstriraju nadrealno izdiferencirani i ispresecani futuristički kolaž u kojem sempleri i kontroleri izbljuvavaju sve od laserskih pucnjeva, feedback zujanja, gličastog blipovanja, rasprskavajućih interstelarnih tekstura, granuliranih vokalnih semplova koji su potcrtani apsurdnom notom, transformisanih zvukova akustičnih instrumenata, koji kulminiraju u rapsodičnijoj završnici temperamentno režećih elektronskih strojeva, čineći da je naizgled nerazaznatljivo, a ujedno i somnambulno irelevantno koja je pojedinačna uloga Synthi 100 u širem narativu.
KOMPOZICIJE
Kӣr – Bescenje (2020)
Pod svojim pseudonimom Kӣr, Bane Jovančević, u saradnji sa slovenačkim Sonica festivalom, i kao deo aktivnosti SHAPE platforme za inovativno audio-vizuelno stvaralaštvo iz ovog dela Evrope, prethodne godine je preko live strima predstavio još jedan svoj komad koji koristi zvuke nastale na Synthi 100, originalno namenjen kvadrafonijskoj upotrebi, što je simbolično predstavljeno putem sfernog videa od 360° u režiji vizuelnog umetnika Izvanrednog Boba. ‘Bescenje’ je, za razliku od većine ostalih njegovih kompozicija, ambijentalno-meditativni komad koji ne računa na hipnotičku repeticiju modularnih ritmova, dizajniranih za klupsko iskustvo, već na imerzivno iskustvo prilagođeno slušalicama. Inspirisan muzikom Epira, komad se proteže iz polako odmotavajućih i razležućih tekstura sa Euroracka i zvuka konjskih praporaca, preko bučnijih i abrazivnijih elektronskih pasaža, ka zvuku kontrabasa koji nas transportuje u eho prošlih vremena i futurističko-folklornu završnicu u poslednjoj četvrtini kompozicije, u kojoj se može čuti i ekspresivnije sviranje grčke lire. Kompozicija je inspirisana (a i lokacijski ga evocira) fenomenom post-tranzicione rasprodaje društvenog nasleđa, kulturnih spomenika i simbola (Beo)grada na nameštenim tenderima za budibogzašto / u bescenje (a u čijem se nesrećnom nizu poslednjih dana našla i zgrada Bigza).
Beogradski subharmonijski ansambl – Impulsi I-IV (2019)
Dobrivoje Miljanović, Vladimir Riznić i Milan Antić trojica su muzičara Subharmonijskog ansambla, koji su pohađali uvodni kurs Elektronskog studija kod Pola Pinjona u martu 2018. godine, a u svom kolaborativnom projektu su zainteresovani za prožimanje nauke, zvuka i tehnologije.
“Ostvarenje Impulsi I-IV je potraga za vezom između dve apstraktne, međusobno povezane celine – ritmičnog prostora uma i ritmičnog prostora grada. Sondiranjem fizičke i društvene utrobe Beograda kroz detektovanje vibracija i potencijala za vibriranje (od molekularnog nivoa do biomehaničkog pulsiranja čitavog grada) umetnici su došli do zvučnog materijala koji je spojen sa soničnim mogućnostima uređaja Synthi 100 EMS. Sama muzička matrica koju je kreirao Beogradski subharmonijski ansambl je spoj različitih svetova današnje tehnokulture unutar hipnotičke zvučne forme u kojoj kako to kažu autori ima mesta i za poliritmove, severnjačku preciznost, žamor drvenih dronova i nemilosrdne sinti-ubode.”
Kompozicija se može preslušati na ovom linku.
Marija Šumarac – Unutar liminalnog (2019)
Još jedna od polaznica obrazovnog kursa Elektronskog studija, Marija Šumarac, komponovala je delo Unutar liminalnog, koje se bazira se na istraživanju zvuka oscilatornih kola Sintija 100 i dinamičkom potencijalu saodnošenja ovog materijala i njegove dalje softverske obrade, a isto je dobilo prvu nagradu Nede Depolo za kreativni doprinos radio izrazu koji dodeljuje Drugi program Radio Beograda 2019. godine
“Delo nastaje kao ispitivanje unutar liminalnog, dezorjentisanog kretanja bez biranja pravca, kao rezultat istraživanja zvuka, koji proizvode oscilatorna kola unutar Sintija 100. Idejno, kompozicija se sastoji od više slojeva zvuka odnosno kanala analognog sintetizera, čime se obuhvata ceo zvučni spektar. Fokus je bio na tome da se postigne promenljivost i dinamika, kao što je bio slučaj u kompozicijama instrumentalne muzike. To je bilo moguće postići već u samoj montaži, u kompjuterskom softveru. Stoga, materijal koji je rađen na Sintiju 100, selektovan je i biran prema dinamičkim karakteristikama i promenljivosti njegove strukture. Tokom montaže bilo je važno postići linerani tok dela u dramaturškom smislu. Dosta pažnje bilo je posvećeno širini i raznovrsnosti zvuka u stereo bazi ovog dela.”
Katalin Ladik & Svetlana Maraš – Ice Bird / Electric Bird / White Bird / (2019) + Phonopoetica (1975)
Katalin Ladik, avangardna jugoslovenska pesnikinja, glumica, performans umetnica, pionirka zvučne poezije na našim prostorima, te članica ansambla za improvizaciju i novu muziku Acezantez, je u februaru 2019, zajedno sa kompozitorkom Svetlanom Maraš, načinila tri nova dela, ostvarivši saradnju kojom su se povezale pripadnice dve generacije umetnica koje se bave eksperimentalnom zvučnom praksom.
“Prvo delo u nizu je Ice Bird. Princip izrade ove kompozicije prati ideju originala i kopije, odnosno umnožavanja akustičnih odraza. Prvu verziju Katalin Ladik je snimila i izvela na kompjuteru a Svetlana Maraš je vizuelni prikaz tog snimka poslala umetnici na tablet. Ona je dalje taj vizuelni prikaz koristila kao notaciju i ponovo je interpretirala i to u četiri iteracije. Svetlana Maraš je uzela originalnu verziju snimka i prevela je u elektronski zvuk tako da glas ostane prepoznatljiv. Onda je ta verzija snimka postala pratnja za naredni snimak i takva lančana reakcija dosledno je spovedena do kraja. Konceptualno gledano, elektronske verzije zvuče kao odjeci originalnog, živog glasa, ostvarujući jedan od najfundamentalnijih principa muzike, a to je princip imitacije.
U drugoj kompoziciji Electrical Bird doprinos je u menjanju originala, tj stvaranja elektronskog odgovora, novog akustičkog utiska, komentara ili glose, na kratki i asptraktni fragment zvučne poezije Katalin Ladik. Za ovu kompoziciju Svetlana Maraš je osmislila kompleksan sempling sistem koji je doveo do toga da Katalin Ladik svojim glasom, izvodeći originalnu verziju kontroliše sempl originalnog snimka, proizvodeći na taj način drugost, odnosno elektronsku verziju kompozicije koja fluktuira od simultanosti sa glasom do osamostaljenja elektronskog parta.
White Bird je zasnovana na pesmi koja poseduje dadaistički, asocijativni narativ. Svetlana Maraš je ostvarila muzičko strukturiranje kompozicije na instrumentu EMS Synthi 100, koji ilustrativno prati tekst, uz korišćenje karakterističnog zvuka nalik ptičijem, koji se kao svojevrsni motiv pojavljuje u celom komadu.
Na kraju emisije je priložen jedan od istorijskih zapisa sa magnetofonskih traka koje je Katalin Ladik načinila na početku svoje karijere. Reč je o master snimku dela „Fonopoezija” sa početka 70-ih godina koji je umetnica realizovala u Radiju Novi Sad i koji je poklonila tadašnjem rukovodiocu Elektronskog studija Vladanu Radovanoviću prilikom posete 1973. godine.”
Dela se mogu poslušati na ovom linku.
Ansambl Restrikcije
“Waves” Karlheinz Stockhausen
“Dualno obrazovanje” Filip Đurović
Ansambl “Restrikcije” je osnovan 2017. godine u Novom Sadu. U zavisnosti od repertoara i interpretativnih zahteva, članovi sarađuju i sa umetnicima iz zemlje i regiona. Repertoar ansambla najčešće uključuje dela evropskih i američkih autora nastajala u periodu od sredine 20. veka do danas. Koncertni programi “Restrikcija” se, tako, sastoje od aleatoričkih i procesualnih kompozicija, ostvarenja sa grafičkim i/ili tekstualnim partiturama, elektroakustičke i stohastičke muzike itd. Ansambl je do sada održao više koncerata u Novom Sadu i Beogradu, na kojima su bila izvedena dela Ernea Kiralja, Đorđa Markovića, Karlhajnca Štokhauzena, Kornelijusa Kardjua, Kristijana Volfa i drugih.
Članovi ansambla koji su nastupili u emisji Elektronski studio uživo su: pijanistkinja Dunja Crnjanski, koja je aktivna na lokalnoj sceni i kao organizatorka koncerata, ton majstor i elektronski muzičar Filip Đurović, producent i izvođač elektronske muzike Slobodan Jukić, kao i muzikolog i eksperimentator Milan Milojkovi, a izveli su kompozicije Talasi Karlhajnca Štokhauzena i Dualno obrazovanje Filipa Đurovića.
Nastup se može poslušati na sledećem linku.
Branislav Jovančević – Magnitogorsk (2018)
Pavle Popov – Lullaby For Paul (2018)
Pavle Popov
Kompozicija Magnetogorsk Branislava Jovančevića nastala je u spoju zvukova sa sintisajzera EMS Synthi 100 i modularnog sintisajzera eurorack formata. Ova hibridna kompozicija se bazira na sintezi frekventne modulacije, samogenerativnog je karaktera, a dva instrumenta komuniciraju između sebe sistemom delimično kontrolisane povratne sprege.
Multiinstrumentalista Pavle Popov, svoju kompoziciju Lullaby For Paul, opisuje kao koncert za Synthi 100, gitaru i laptop. Zadnjeg dana radionice (koju je Pol Pinjon održao u Elektronskom studiju Radio Beograda početkom marta 2018 prim.urednika) Pavle i Pol su ostali sami u studiju, a Pavle je napravio meditativni patch koji je u tom trenutku imao funkciju ambijentalne uspavanke. Taj patch služi kao polazna tačka i inspiracija za kompoziciju ili seriju vinjeta, u kojima su spojeni afiniteti autora prema savremenoj minimalističkoj muzici, ambijentalnim razglednicama Brajana Ina, pitkoj i prozračnoj folktronici gitarskih zvukova pod mrenom efekata, kao i savremenoj glitch elektronici.
Kompozicije se mogu poslušati na ovom linku.
Paul Oomen – Elektronski studio 2018-2020
Pol Omen, jedan od tvoraca 4D Sound, prostorne zvučne tehnologije i osnivača Instituta za prostorno istraživanje zvuka iz Budimpešte, je tokom svoje rezidencije u Elektronskom studiju sproveo par eksperimenata koristeći sintetizer zvuka EMS Synthi 100, a koji se tiču akustičkih fenomena zvuka koji sačinjavaju percepciju njegovog kretanja kroz prostor (psihoakustika). Ovi radovi nalik su simulacijama zvuka koji se kreće kroz fizički prostor, nalik amplitudama zvučnih talasa ili interferencija između istih koje stvaraju promenu i modulaciju. Pojedini, poput komada Eclips istražuju holo-fraktalnu strukturu zvuka i stvaranje zvuka kosmičkih proporcija, dok su drugi (Scalar) inspirisani radom Nikole Tesle, potencijalima bežičnog prenosa električne energije, i takozvanim skalarnim talasima, koje su pre njega istraživali i naučnici poput Maksvela i Kelvina.
Emisija sa radovima Pola Omena se može preslušati na ovom linku.
Više o radovima Pola Omena i audio fajlove istih možete preslušati na sajtu Instituta za prostorno istraživanje zvuka
AUDIO-VIZUELNO
Derek Holzer – Vector Synthesis : Liquid Iron Lattice (2018)
Jedan od prvih rezidencijalnih umetnika Elektronskog studija Radio Beograda, Derek Holcer, zvučni je i svetlosni umetnik koji radi u Helsinkiju i Berlinu. Vector Sythesis : Liquid Iron Lattice koristi programski jezik Pure Data softvera pomoću kojeg se istražuje veza slike i zvuka. U ovom radu umetnik postiže fuziju digitalne i analogne sinteze. te procesira zvukove sa EMS Synthi 100, čiji su sinusni signali zaslužni za modifikaciju rotirajućeg vektorskog dizajna u 3D okruženju, dok se pridodata, skenirana fotografija arhitekturalnog detalja zgrade transformiše i putem generativnih efekata fidbeka.
Studio 6 : Elektronski studio
Prva emisija Studija 6, posvećena novootvorenom Elektronskom studiju, sačinjena je od prvog live nastupa Svetlane Maraš na Synthi 100, te nastupa italijanskog muzičara Nikole Ratija, koji je iskoristio snimke iz studija za svoju novu kompoziciju, i multiinstrumentaliste i kompozitora Pola Pinjona, koji pomoću instrumenata kao što su saksofon, blok flauta i didžeridu, proizvodi zvukove koji aktiviraju pripremljene patcheve na Synthi, koji obrađuju akustični zvuk i procesiranog ga vraćaju nazad u studio…